Meta Veerman, 23 december 2020
Helaas is de fototentoonstelling “Dossier Indië” in het Wereldmuseum in Rotterdam beëindigd. Vanwege de coronacrisis werd deze dit jaar al een paar keer verlengd, maar door de laatste coronamaatregelen is het museum nu opnieuw gesloten. We hadden deze mooie tentoonstelling al op 10 november 2019 bezocht. Gelukkig is het bijbehorende fotoboek “Een verborgen geschiedenis” wel nog te koop. Net als bij de tentoonstelling wordt in dit boek fragmentarisch de donkere kant van het koloniale verleden getoond, zonder daarover een oordeel te vellen. We blikken nog even terug wat ons van deze prachtige tentoonstelling is bijgebleven….
Acteur en fotograaf Thom Hoffman was de gastcurator van de fototentoonstelling en heeft een prachtige boek samengesteld met unieke historische foto’s en bijbehorende verhalen die het leven in Nederlands-Indië goed in beeld brengen. In het boek komen verschillende aspecten aan bod zoals het idyllische Indië, waar zo lieflijk door velen naar terug wordt verlangd, maar ook conflicten, oorlogen en de scheve verhoudingen tussen de inheemse bevolking en Nederlandse overheersers in fabrieken en op plantages. Het eindigt met de Bersiap, de periode meteen na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945. Natuurlijk kan de hele koloniale geschiedenis niet in een boek goed worden belicht. Maar het boek raakt je, zet aan tot nadenken en nodigt uit tot discussie, net als de tentoonstelling. Hieronder vind je twee onderwerpen die speciaal onze aandacht trokken, deels vanwege onze voorliefde voor Indische boeken en ons werk als touroperator.
2020 was ook het jaar van Multatuli. Hij werd op 2 maart jl. 200 jaar geleden als Eduard Douwes Dekker in Amsterdam geboren. Door coronacrisis kon zijn jubileumjaar helaas niet groots worden gevierd, wat bijzonder spijtig is, want hij verdient meer aandacht. Velen van u hebben op de middelbare school misschien zijn literaire meesterwerk Max Havelaar moeten lezen, een aanklacht tegen de Nederlandse overheid. Op basis van zijn eigen werkervaringen in Nederlands-Indië hekelde hij de behandeling van de plaatselijke bevolking door Nederlandse en Nederlands-Indische bestuurders. Dit tot groot ongenoegen van Nederland. Multatuli wordt hier vooral bewonderd vanwege zijn grote schrijfkunst, maar in Indonesië juist om zijn verzet en heldenmoed. Wij waren daarom aangenaam verrast dat er tijdens de tentoonstelling een speciale “Multatulistraat” was waar aandacht werd gegeven aan zijn werk en zijn kritische gedachten over het bestuur van de kolonie.
Bovenstaande foto raakte ons meteen. We hadden hem al eens eerder gezien in het treinmuseum van Sawahlunto op Sumatra en werden nieuwsgierig naar het bijbehorende verhaal. En dat was wrang en hard. In het Ombilin-mijnencomplex werd vanaf eind negentiende eeuw steenkool gewonnen. Deze grootste mijnen van voormalig Nederlands-Indië lagen in de buurt van het stadje Sawahlunto op Sumatra. Volgens de museumbeschrijving had deze steenkoolmijn een slechte reputatie als het ging om arbeidsomstandigheden. Veel arbeiders leden aan stoflongen en beeninfecties, zo constateerde kamerlid Van Kol in 1902 tijdens een inspectiereis door de koloniën. Er was een ziektepercentage van 34 procent en een hoog percentage dwangarbeiders was afkomstig uit gevangenissen. Gevluchte en gepakte mijnwerkers smeekten om niet teruggebracht te worden naar ‘de hel’ van Sawahlunto (bron: Caroline Drieënhuizen). Kortom, de steenkoolwinning en arbeidsomstandigheden in de Ombilinmijnen zijn een inktzwarte pagina in de koloniale geschiedenis. Sinds 2019 staat het mijnencomplex op de Werelderfgoedlijst. Sawahlunto en de Ombilinmijnen zijn hierdoor toeristische trekpleisters geworden.
Het fotoboek “Een Verborgen Geschiedenis” van Thom Hoffman is een bijzonder document dat bij iedereen met interesse in Indische literatuur en Indische koloniale geschiedenis in de boekenkast zou moeten staan. Volgens de NRC is het boek een breuk met het nostalgische koloniale ‘tempo doeloe’-beeld en kunnen sommige beelden door lezers als schokkend worden ervaren. Zo zijn er foto’s die de bruutheid van de Nederlandse aanwezigheid in Indonesië tonen, zoals van de Java-oorlog in Atjeh, die van 1825-1830 plaatsvond en waarbij ongeveer 200.000 mensen om het leven kwamen. Bovendien legt Thom Hoffman een andere “verborgen geschiedenis” bloot: het NSB verleden in Indonesië. Waar iedere Nederlander vandaag de dag op de hoogte is van de Nederlandse uitbuiting van Indonesië, zijn er maar weinigen die weten van het beruchte fascistische verleden van NSB-ers in Indonesië. Dossier Indië is nog lang niet af; er zullen nog vele verhalen verteld en geschreven worden die een andere kijk geven op de koloniale geschiedenis van Nederlands-Indië. Wij kijken er belangstellend naar uit en houden je op de hoogte.
Bekijk hieronder de boektrailer met Thom Hoffman aan het woord:
Het ontwerp van de fototentoonstelling Dossier Indië won de zilveren European Design Award.
Het fotoboek van Thom Hoffman won de Kleo Klasseprijs 2020, het beste geschiedenisboek 2020!
ZILVER VOOR DOSSIER INDIË | Mooi nieuws! De tentoonstelling heeft een zilveren European Design Award gewonnen. We zijn trots dat we deze mooie prijs in ontvangst mogen nemen. Voor het ontwerp is samengewerkt met de Vrijer en van dongen. Lees meer: https://t.co/zBGbIrYbto pic.twitter.com/cFyxcz9v3F
— Wereldmuseum (@Wereldmuseum) May 1, 2020
THOM HOFFMAN WINT PRIJS BESTE GESCHIEDENISBOEK 2020 | Gastconservator van de expo Dossier Indië, is met zijn fotoboek Een Verborgen geschiedenis winnaar van de Kleio Klasseprijs, zo heeft @gsonderwijs bekend gemaakt. Gefeliciteerd Thom Hoffman! pic.twitter.com/v951xiIfuK
— Wereldmuseum (@Wereldmuseum) March 20, 2020
